Қадимдан боболаримиз барча эзгуликлар, хайрли ишларнинг боши ҳалолликдир, деб бежиз айтишмаган.

Инсоният яралибдики, унга эргашувчи эзгулик ва ёвузлик кураши ҳам ҳалоллик мезонларига таянади. Ҳалолликнинг ўзи каби дўстлари кўп: яхшилик, мурувват, самимийлик, хотиржамлик, осойишталик... Буларни яна узоқ давом эттириш мумкин. Аввало, ҳалолликни инсонлар ўртасида қандай куч ва аҳамиятга эга эканлигини аниқласак. Баъзан кўчада одамларнинг «Ҳалол бўлсанг, яшай олмайсан», деган гапларини эшитиб, уйланиб қоласан киши. Тўғри, бу гаплар оғзига кучи етмаган, бўйни меҳнатга ёр бермайдиган маҳмадоналарнинг чала хулосаси эканини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди. Лекин нега айнан ҳалоллик тушунчаси кўпчилик наздида оддий бир сўзга айланиб қолмоқдаки, уни юксакликка кўтариш ўрнига тубсиз жарлик сари етаклашдан қўрқишмаса?! Тан олиш керак, ҳалол бўлиш жуда қийин, деган тушунча кўпчилик онгига ўрнашиб олган. «Ҳалоллик йўқ, у фақат тилда», деганлар эса яшашнинг осон йўлларини қидиришади. Нега бундай? Доим одамлар «Бошқалар ҳам шундай яшаяпти-ку», дея ўзларини овутгандай бўлишади, бироқ...

 

Ҳалолликни моддий ва маънавий жиҳатдан олиб қараганда, албатта, унинг моддий тарафи устунлик қилади. Сабаби, бугун биз фарзандларимизга ўргатиб келаётган «ҳалоллик» сўзи баъзида кичик салмоқда қолиб кетмоқда. Бунга ҳалолликнинг тескариси бўлган харомнинг кўп ҳолларда кишилар ўртасида оддий сўз сифатида қўлланилиши фикримизга далилдир. Баъзан фарзандларига «Ушлама харом», «харом қиласан»ва шу каби сўзлар билан дашном бераётганларни кўриб ўйланиб қоласан. Бу билан бола онгида ҳалолликка нисбатан кичик бир қарашнинг шакллангани яхши, лекин ҳалоллик фақат моддий нарсалар учун ишлатилмайдику. Биз бугун ёш болага ўргатаётган ҳалоллик моддият билан белгиланса, унда маънавий ҳалоллик қаерда қолади?

Тўғри, биз айтаётган ҳалоллик дилда бўлсагина, ўз кучини йўқотмайди. Сабаби, инсон орзуларининг ижобати ҳам ўз-ўзидан ҳалол меҳнат ва эзгу амалларда рўёбга чиқади. Бир ўйлаб кўринг-а, фарзандингиз аъло баҳоларга ўқиб, келажакда ким бўлишини режалаштираётган бир пайтда: «Ишларим зўр бўлиб кетса, сизга машина совға қиламан» ёки «Пулим кўпайса, сизларни фалон жойга олиб бораман, энг сара нарсаларни олиб бераман», каби гапларини эшитиб, унинг келажакда ҳалол инсон бўлишидан умид қиласиз. Бироқ баъзида бундай мақсадларга фақат ҳалол йўл орқали эришиш мумкинлигини фарзандларимизга ўқтиришни унутамиз ёки ҳали буларни вақти-соати билан англаб олар деб, бепарво бўламиз. Аслида ҳалоллик бозордаги олди-сотди муаммоси эмаски, уни оддий ҳолдай қабул қилсак.

Баъзан ўзаро суҳбат чоғида «Эплаган қандини урсин, ҳалоли бўлсин» деган сўзларни ишлатамиз. Кези келганда уларга хасад қилиб, йўлимиздан адашамиз. Ваҳоланки, ҳалоллик буюкликнинг энг юксак намунаси экан, нега ана шу юксаклик сари интилмаймиз? Нега фарзандига, яқинларига қинғир йўл билан ош-нон едирувчилар ортидан эргашамиз?. Улар наздида ҳалол ҳисобланган ҳар бир иш, амалнинг хатолигини билсак-да, негадир оқлаймиз.

Ваҳоланки, буюк драматург В.Шекспир ёзганидек «ҳалол одамни таъқиб этиш мумкин, аммо уни бадном қилиб бўлмайди. Ҳалоллик буюклик сари ташланган дастлабки қадамгина бўлиб қолмай, буюкликнинг айни ўзи ҳамдир».

Абдуазиз ҲОШИМОВ.